KRZYŻ
Henryk Jan Baca, Krzysztof Makowski, Łukasz Morawski
Grzegorz Niemyjski, Aleksander Marek Zyśko
Wystawa czynna od 26.03.2017 do 7.05.2017
Wernisaż: 26.03.2017 r. – godz. 13.30
Miejsce:
Kaplica przy Parafii
pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa,
ul. gen. W. Sikorskiego 1, Legnica
W trakcie wernisażu wystąpi
Chór Wyższego Seminarium Duchownego Diecezji Legnickiej pod dyrekcją ks. Daniela Gołębiowskiego
Wstęp wolny
Krzyż jako znak, symbol składający się z dwóch przecinających się linii jest jednym z najstarszych symboli używanych przez ludzi. Jako religijny znak ukrzyżowania Chrystusa występuje od końca IV wieku i dziś jest najważniejszym z symboli utożsamianych z religią chrześcijańską. Nic dziwnego więc, że przez kilkanaście wieków narosła wokół niego przebogata spuścizna ikonograficzna. Również współcześni artyści bez względu na swoją konfesję często mierzą się z tradycją Męki Pańskiej i w szczególności ukrzyżowania. Temat ten zaabsorbował również legnickich artystów Krzysztofa Makowskiego i Grzegorza Niemyjskiego, którzy postanowili swoje zainteresowania i refleksje przedstawić publicznie językiem sztuki. Zaprosili do tego pokazu – Łukasza Morawskiego, Jana Henryka Bacę i Aleksandra Marka Zyśko.
Fotorelacja z wernisażu
KRZYŻ.
PROWENIENCJA, SYMBOLIKA, IKONOGRAFIA W SZTUCE
Krzyż jako znak, symbol składający się z dwóch przecinających się linii jest jednym z najstarszych symboli używanych przez ludzi. Symbolika krzyża ma swoją bardzo długa tradycję. Krzyż znany był od dawna nie tylko chrześcijaństwu, ale niemal wszystkim antycznym cywilizacjom i kulturom. Sam krzyż, symbolizowany przez liczbę 4 wyraża łączenie przeciwstawnych elementów (góra – dół; prawy – lewy; niebo – ziemia; słońce – księżyc). U najstarszych ludów krzyż był znakiem astronomicznym. Oznaczał słońce lub strony świata. Bardzo często używano też tego najprostszego znaku jako symbolicznego ornamentu. Formy tego znaku, jako symbole zostały później przejęte przez chrześcijaństwo.
Czteroramienny krzyż wpisany w koło jest przedchrześcijańskim symbolem świata i słońca używanym przez ludy azjatyckie, jak i dawnych Germanów. Był on dla nich także symbolem cyklu rocznego i zasadą biologiczną. Oznaczał zdrowie i życie. Zaś krzyż w kształcie greckiego tau (crux commissa – krzyż składający się z belki poprzecznej nałożonej na pionową) był symbolem panującej nad wszystkim siły słońca. Królowie asyryjscy nosili taki krzyż na szyi albo na piersiach.
W okresie wczesnochrześcijańskim, a zwłaszcza w czasach wielkich prześladowań, unikano za wszelką cenę używania znaku krzyża jako symbolu haniebnej i męczeńskiej śmierci, przeznaczonej w Cesarstwie Rzymskim, dla największych zbrodniarzy i zbiegłych niewolników. W tych czasach krzyż występował zazwyczaj w różnych formach ukrytych. Najbardziej upowszechnił się tak zwany monogram Konstantyna, złożony z liter chi – Χ oraz rho – Ρ określany także jako chryzmon. Dominował on przede wszystkim w IV wieku i przyjmował najróżniejsze formy, także w połączeniu z innymi, chociażby literami alfa – Α i omega – Ω. Formą równie często spotykaną jest połączenie dwu greckich wielkich liter tau – Τ oraz rho – Ρ, które tworzyły odmianę christogramu, zwanego staurogramem. Inny christogram utworzonym jest z połączenia pierwszej litery iota – Ι z imienia Ihsous (Jezus), oraz chi – Χ z imienia Cristos (Chrystus). Zarówno pochodzenie tych znaków i symboli, zastępujących krzyż lub imię Jezus czy Chrystus, nie zawsze było zrozumiałe i tak samo dzisiaj często jest nieznane i niezrozumiałe.
Jako religijny znak ukrzyżowania Chrystusa występuje od końca IV wieku i dziś jest najważniejszym z symboli utożsamianym z religią chrześcijańską. Krzyż wszedł do ikonografii chrześcijańskiej w ściśle określonych realiach politycznych. Konstantyn Wielki przyjął krucyfiks jako symbol religii, którą uznał za równorzędną w swoim imperium. Krzyż jeszcze wtedy nie pełnił żadnej funkcji znaku ilustrującego prawdy dogmatyczne Kościoła. Zanim jednak krzyż został oficjalnie uznany, pisarze chrześcijańscy i Ojcowie Kościoła starali się uwolnić go od wszelakich negatywnych obciążeń.
Krzyż często jest redukowany do znaku „plus”, podczas gdy powinien być przedstawiany z postacią Jezusa, czyli jako tzw „pasyjka” (krucyfiks), bo tylko w takiej formie przedstawia istotę chrześcijaństwa. Krzyż stał się symbolem cierpienia i śmierci Jezusa. Jednocześnie zwycięstwa śmierci. W szerszym znaczeniu to symbol łączności Boga z człowiekiem – belka pozioma to linia człowieka, pionowa – linia Boga.
Przez kilkanaście wieków narosła wokół niego przebogata spuścizna ikonograficzna. Od VIII wieku malowane miniatury triumfalnego krzyża, często bardzo bogato zdobione, występują w mszałach, sakramentarzach czy antyfonarzach, czyli księgach zawierających teksty liturgiczne. Mistyka św. Bernarda z Clairvaux zapoczątkowała w XII wieku głębokie zainteresowanie cierpieniami Chrystusa i przeżywanie Pasji. Chrystus cierpiący i krzyż zdominowały całkowicie umysłowość średniowieczną. Już od najwcześniejszego dzieciństwa szczepiono w człowieku obraz Ukrzyżowanego tak wielki i posępny, że swą powagą usuwał w cień wszelkie inne odczucia.
Ukrzyżowanie, przedstawiane bywa coraz częściej i coraz bardziej realistycznie, zachowuje jeszcze elementy symboliczne, które często przyczyniają się do nadania nowego znaczenia kultowi Jezusa Ukrzyżowanego, na przykład połączenie Ukrzyżowanego Chrystusa z Adamem, o czym świadczy ikonografia, a mianowicie czaszka Adama umieszczona u stóp krzyża. Oczywiście, rozwijający się kult Chrystusa cierpiącego stwarza nowe symbole, nowe obiekty dewocji. W XIII wieku zjawia się – obok czci dla relikwii i Męki Pańskiej – także i kult narzędzi tej męki.
Dla człowieka Odrodzenia krzyż i religia były nierozerwalnie związane ze sobą, ale estetyka ludzi renesansu nie mogła znieść wyniszczonego, ociekającego krwią Jezusa. Stąd spostrzeganie Ukrzyżowanego jako doskonale zbudowanego młodego mężczyzny, który zawisł na moment w bezruchu, aby nam pokazać do czego Bóg jest zdolny z miłości do człowieka. Barok i wieki późniejsze pragną przywrócić człowieczeństwo Jezusowi Ukrzyżowanemu, ale także w ograniczonej formie. Obie te epoki odchodzą od pobożności pasyjnej na rzecz eucharystycznej i maryjnej, do krzyża odnosząc się w ostateczności. Ukazują z reguły Jezusa żywego, nauczającego i działającego liczne cuda, stąd pasja i męczeństwo wychodziły poniekąd z kanonów mody. Nawet powstające w tym czasie nabożeństwa pasyjne – jak Gorzkie Żale, odchodzą nieco od ukazywania Mistrza broczącego krwią na krzyżu. Idealizacja wizerunku cierpiącego Chrystusa rozpowszechniła się aż do współczesności.
Nic dziwnego więc, że również współcześni artyści bez względu na swoją konfesję często mierzą się z tradycją Męki Pańskiej i w szczególności ukrzyżowania. Estetyka tych przedstawień zajmuje pełne spektrum – od werystycznie naturalistycznych, „średniowiecznych” obrazów męki Jezusa, jak choćby w kontrowersyjnym filmie „Pasja” Mela Gibsona, poprzez idealizacje, po mocno wyabstrahowane kompozycje scen Ukrzyżowania.
„Krzyż to centralny motyw ikonografii chrześcijańskiej. Występuje w sztuce w bardzo różnych konfiguracjach. Z kolei krucyfiks – wizerunek Ukrzyżowanego na krzyżu – to formuła obrazowa powszechnie znana. Nie wszyscy jednak uświadamiają sobie, że wizerunek Chrystusa na krzyżu na dobre zagościł w sztukach plastycznych dopiero w drugim tysiącleciu po śmierci Chrystusa i nie stało się tak bez przyczyny. Sztuka zna bardzo liczne odmiany i typy krzyży oraz krucyfiksów, a poszczególne ujęcia tematu akcentują różne aspekty ideowe związane z męką lub triumfem Chrystusa.”(A.Soćko)
Temat ten zaabsorbował również legnickich artystów, malarza Krzysztofa Makowskiego i rzeźbiarza Grzegorza Niemyjskiego, którzy postanowili swoje zainteresowania i refleksje przedstawić publicznie językiem sztuki. Zaprosili do tego pokazu również swoich kolegów artystów – malarzy Łukasza Morawskiego i Henryka Jana Bacę oraz rzeźbiarza Aleksandra Marka Zyśko. Wszyscy oni prezentują na wystawie różnorodne style i sposoby obrazowania znaku krzyża i krucyfiksu. Inicjatorem tej wystawy jest „kolekcjoner” krucyfiksów Krzysztof Makowski, nadający poprzez nową oprawę współczesny kontekst, komentarz i życie uratowanym z obiegu antykwarycznego artefaktom, przedstawiającym ukrzyżowanego Jezusa.
Zbigniew Kraska
